İşçinin haklı nedenle fesih hakkı
Hepimizin bildiği gibi iş sözleşmelerini feshetmek için bir neden oluşması gerekmektedir. İşçi ya da işveren zaman zaman bir takım problemlerden dolayı iş sözleşmesini tek taraflı olarak feshedebilir. Normal şartlar da işçinin yapacağı bu işlemler genel olarak istifa olarak nitelendirilse de kimi zaman iş yerinde yaşanabilecek bir olumsuzluk durumunda 4857 Sayılı İş Kanunu işçiye haklı neden ile iş sözleşmesini feshetme hakkı vermiştir.
İşçinin haklı neden ile fesih hakkı, 4857 Sayılı İş Kanunu‘nun 24. maddesi ile hüküm altına alınmıştır. İş sözleşmesini 4857 Sayılı İş Kanunu‘nun da hüküm altına alınan nedenlerden dolayı haklı neden ile fesheden işçi, kıdem tazminatına ve işsizlik maaşına hak kazanacaktır.
Hepimizin bildiği gibi iş yerinden kendi rızası ile ayrılan işçiler işvereninden herhangi bir şekilde tazminat talebinde bulunamamakta ve işsizlik maaşından da faydalanamamaktadır. Fakat haklı neden aracılığı ile iş sözleşmesini fesheden işçi, işyerinde ki kıdemi bir yıl ve üzerinde ise kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Bununla beraber, eğer gerekli prim şartlarını yerine getiriyor ise, işsizlik maaşından da faydalanma hakkına sahip olacaktır.
Genel olarak konu ile ilgili fikir sahibi olmak için 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesi‘ne göz atabilirsiniz. Fakat dilerseniz madde madde konuyu örnekler ile biraz detaylandıralım.
- Bir iş yerinde çalışan işçi, hastalanır ve bu hastalığın sebebinin o iş yerinde çalıştığı dönemler de olduğunu düşünüyor ve aynı iş yerinde çalışmak onun sağlığını olumsuz yönde etkileyecek ise, işçi iş sözleşmesini haklı neden ile feshedebilir.
- Bir iş yerinde hasta bir çalışma arkadaşı bulunan işçi bu tarz bir ortamda çalışmak zorunda değildir. Tabi ki bu durumu grip ya da ufak bir öksürük gibi rahatsızlıklar ile basite indirmemek gerekiyor. Ciddi bir şekilde hastalanan ve bu hastalığın bulaşıcı olduğu durumlar da eğer hasta olan işçi tedavisi ile ilgili gerekli işlemleri yapmaz, işveren de bu durumu gözardı eder ise işçiye haklı neden ile fesih hakkı doğar. Bknz: İşçi tarafından sağlık nedeniyle fesih
- Eğer işçi iş başı yapmadan önce, işvereni ile anlaştığı ve iş sözleşmesi veya görev tanımında uygun olmayan işler yapılmaya çalıştırılıyor ise, işçiye iş sözleşmesini haklı neden ile feshetme hakkı doğacaktır. Bknz: Görev tanımı nedir?
- İş yerinde işin sağlıklı bir şekilde yürümesi için en önemli husus, sağlıklı iş ortamıdır. İşverenin hiçbir şekilde işçiye ve onun aile bireylerine uygunsuz davranışlar da bulunmamalıdır. İşverenin işçinin aleyhine gerçekleştireceği tüm olumsuz davranışlar, ( küfür, cinsel taciz, iftira vb. ) işçiye haklı neden ile fesih hakkı vermektedir.
- İşçi iş görme edimini yerine getirdikten sonra, iş sözleşmesine istinaden işvereninden yasal olarak ücretini talep etmek durumundadır. İşveren iş görme edimini yerine getiren işçinin ücretini her ne şekilde olursa olsun ödemek ile mükelleftir. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 34. maddesine istinaden, işveren mücbir bir neden söz konusu değil ise işçiye ücret ödeme gününden itibaren 20 gün içerisinde ücretini ödemek zorundadır. Mücbir bir neden olmadığı taktirde ücret ödeme gününden itibaren 20 gün içerisinde ödenmeyen ücret nedeniyle işçi arzu eder ise iş sözleşmesini haklı neden ile feshedebilir. Bknz: İşveren ücret ödemelerini kaç gün geciktirebilir?
- Bir iş yerinde eğer 5 ve üzeri çalışan var ise, işçi ücretini banka kanalı ile tek seferde alma hakkına sahiptir. Hiç bir şekilde 5 ve üzeri işçi çalıştıran işverenler elden ücret ödemesi yapamaz. Elden yapılan işçi ödemeleri, işçinin sigorta primlerinin eksik yatmasına, dolayısıyla işçinin hakkının yenmesine sebebiyet vermektir. Bu şekilde çalışma durumu söz konusu olur ise, işçi iş sözleşmesini haklı neden ile feshedebilir. Bknz: 5 ve üzeri işçi çalıştıran iş yerlerinde ücret ödemeleri
- Bazı işletmeler de işin gereği fazla çalışma yapılan durumlar olabilir. İşçiler ise arzu ederler ise fazla mesai yapabilirler. İşveren hiç bir şekilde işçilerini fazla mesai yapmaya zorlayamazlar. İşverenler fazla mesai yaptırmak istedikleri işçilerinden fazla çalışma için onaylarını almak zorundadır. Ancak fazla çalışmaya onay veren işçiler fazla mesai yapabilir. Ayrıca işçinin bir kereye mahsus fazla çalışmaya onay vermiş olması ilelebet işçinin fazla mesai yapacağı anlamına gelmiyor. İşçi 30 günden önce işverenine başvurarak fazla mesai onayını iptal edebilir. Bknz: İşveren zorla fazla mesai yaptıramaz. Ayrıca işçi fazla çalışmaya onay verse dahi bir takvim yılı içerisinde maksimum 270 saat fazla mesai yapabilir. İşverenin fazla mesai ücretini ödemesi bir şeyi değiştirmez. Bknz: 270 saatten fazla mesai haklı fesih sebebidir. Eğer işçiler fazla mesai yapmak istemedikleri halde işverenleri tarafından zorlanıyor ise ya da fazla mesai onayı vermelerine rağmen senelik 270 saatten fazla mesai yapma durumu söz konusu olur ise, iş sözleşmelerini haklı neden ile feshedebilirler.
- 4857 Sayılı İş Kanunu‘nun 53. maddesi gereğince işçilerin yıllık ücretli izin hakları bulunmaktadır. İşçiler bir takvim yılı içerisinde bu izin sürelerini kullanmak zorundadır. İşverenlerin bu sürelere riayet etmesi mecburidir. İşçi bir takvim yılı içerisinde ne kadar izin hak ediyor ise, işvereni ile tarih konusunda mutabakat sağlamak koşulu ile izine çıkmalıdır. İşçinin tüm ısrarlarına rağmen işverenin izin hakkı vermemesi söz konusu değildir. Burada önemli olan konu işçinin hangi tarihte izine çıkıp çıkamaması değildir. Bir takvim yılı içerisinde izin kullanıp kullanmadığıdır. Yani bir işçi ” ben Ağustos ayında izin istedim ama işveren vermedi bu neden ile işten haklı neden ile ayrılıyorum ” deme şansı yoktur. İzin tarihlerinde son söz işverene aittir. Bknz: Yıllık izin tarihlerini kim belirler? İşverenin buradaki yükümlülüğü,tüm işçilere eşit mesafede yaklaşmak ve ilgili izinleri süresi içerisinde kullandırmaktır. Kendisine ilgili takvim yılı içerisinde gerekli izni vermeyen işveren karşısında işçi haklı neden ile fesih şansına sahip olacaktır. Bknz: Yıllık izin süreleri ne kadardır?
- İşçinin görev yaptığı iş yerinde işin tamamen durması işçiye zorunlu nedenle fesih hakkı vermektedir. Yalnız burada ki tamamen vurgusuna dikkat etmeniz gerekmektedir. İş yerinde işlerin hafiflemesi ya da işin kısmen durması zorunlu neden olarak nitelendirilmemektedir. İşveren eğer zorlayıcı nedenlerden ötürü bir hafta ve daha uzun süre işi tamamen durdurur ise, işçiye zorunlu nedenlerden ötürü haklı fesih şansı doğacaktır.
Haklı nedenle derhal fesih, 4857 sayılı İş Kanunu‘nun 24 maddelerinde düzenlenmiş sebeplerden birine dayanarak uygulanan fesih şekilleridir. Bu fesihler işveren ve işçinin artık birlikte çalışmaya devam etmesinin mümkün olmadığı durumları içerdiği için derhal yani bildirim süresine riayet etmeden yapılabilir.
Bu neden ile haklı neden ile gerçekleşen fesihler derhal niteliği için tarafların birbirlerinden herhangi bir ihbar tazminatı talebi olması söz konusu değildir.
İşçinin haklı nedenle fesih süresi
İş sözleşmesinin feshedecek işçi 4857 Sayılı İş Kanunu‘ndaki sürelere riayet etmekle yükümlüdür.
Bu konu 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 26. maddesinde hüküm altına alınmıştır.
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz.
Buna göre fesih, feshe neden olan olayın öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü içerisinde yapılmalıdır.
Özetlememiz gerekir ise şayet;
İşçi yukarıda sıraladığımız nedenlerden herhangi biri ile karşılaşır ise, iş sözleşmesini haklı neden ile feshedebilir. Bu neden ile gerçekleşecek fesih işlemlerinde işçi işvereninden kıdem tazminatını talep etme hakkına sahip olacaktır. Ayrıca işçi haklı neden ile gerçekleştireceği fesih sonrasında işsizlik maaşından da faydalanacaktır. Haklı neden ile gerçekleşen fesihler derhal uygulanması gerektiği için, tarafların birbirlerinden ihbar tazminatı talebi bulunmamaktadır.
